Kur'ân-ý Kerim, her biri batýlý Ýlim adamlarý tarafýndan araþtýrma konusu yapýlan týp, astronomi, jeoloji, botanik gibi çeþitli bilim dallarýna temel teþkil edecek bilgiler veriyor(1), Özellikle insan saðlýðýný ilgilendiren týbbî konular önemli bir yer tutuyor(2). Ayný þekilde Peygamberimiz (sav)'in de saðlýkla ilgili pek çok hadis-i þerifleri var. Ýþte týbb-ý Nebevi bunlardan oluþuyor.
Aslýnda biz müslümanlar, Hz. Muhammed (sav)'i tabîb-i kulûb, yani inançsýzlýktan ruhlarý ve dünyalarý kararmýþ insanlara hayat bahþeden, gönül aydýnlýðý ve ebedî kurtuluþ getiren "kalblerin tabibi" olarak tanýrýz.
Hz. Peygamber (sav)'in týbba dair hadisleri tabib gözü ile ele alýnýrsa bir bölümünün genel týp konularýna, fakat pek çoðunun koruyucu hekimliðe, bir kýsmýnýn da tedavi edici hekimliðe ait ilaç tariflerinden ibaret olduðu görülür. Bunlar týbbî tavsiye, öðüt ve reçeteler de olarak özetlenebilir. Bu hadisler bugünkü týbbi telakkilerimize uygunluk göstermesinden baþka, Arap yarýmadasýndaki týbbi uygulamalarý düzeltmek ve tababete ilmi bir hüviyet kazandýrmak gibi önemli bir rol oynamýþ ve ortaçaða hakim olan bir Ýslâm tababetinin doðmasýna sebep olmuþtur(3). Gerçekten o devirde Araplar tababet konusunda çeþitli yanlýþ telakki ve uygulamalara sahip bulunuyorlardý. Bu konuda þu örnekler verilebilir(4,5):
Araplar beraberlerinde bir tavþan kemiði taþýdýklarý takdirde hastalýklardan korunacaklarýna inanýrlar; yýlan sokmuþ bir kimseyi yýlanýn zehiri vücutta yayýlmasýn diye uyutmaz, üstüne baþýna ziller takarlardý. Korkmuþ bir kadýnýn yüreðinin soðuduðuna inanarak sýcak su içirirlerdi. Çocuklarýn çürük diþlerini güneþe doðru attýklarý takdirde yeni diþlerin muntazam çýkacaðýna inanýrlar, þaþýlýðý deðirmen taþýna baktýrarak tedavi ederler, yaralarý kýzgýn demirle daðlar, vebadan korunmak için merkep gibi anýrýrlar, hastalarý kâhinlere götürür, sihir yapar, tapýnaklara kurban keser, böylece hastalarýn içine girmiþ þeytanlarýn çýkacaðýna inanýrlardý. Hz. Peygamber (sav) yukarýda zikredilen batýl ve ilmî deðeri olmayan bu uygulamalarý kaldýrmýþ, tababete yeni bir anlayýþ getirmiþtir. Þöyle ki, tabib olmayanlarýn hasta tedavi ettikleri takdirde verdikleri zararýn ödetilmesi, tabiblerin alacaðý ücretin meþru olduðu, bulaþýcý hastalýklara karþý korunma, salgýnýn bulunduðu yere girmemek ve bu yerde bulunuyorsa dýþarý çýkmamak (karantina), vücut temizliði, yiyeceklerin ve çevre temizliðine önem vermek, yiyecek ve içeceklerde itidali muhafaza etmek, hastalanýnca tedavi olmak ve tedaviye inançla baðlanmak, hastalýklarda çeþitli tedavi usulleri tarif ederek bir ilaç telakkisi oluþturmak, haram nesnelerle tedavi yapýlmamasý gibi tavsiyeler yanýnda, hastalýk anýnda hazýk (mütehassýs) hekime müracaat etmek, cahil tabiblerden uzak durmak gibi çok önemli konulara temas buyurmuþlardýr. Bu konuda pek çok örnekler verilebilir (3,4,5,6,11).
1) "Kim bilgisi olmadýðý halde hekimlik yapmaya kalkýþýrsa, sebeb olacaðý zararý öder." (Ebu Davud, Diyat 23; Nesai, Kasame 41; Ýbni Mace, Týb 16).
2) Sad Ýbn Vakkas hastalanmýþ Hz. Peygamber (sas) ziyaretine gitmiþ. Sad'ý evinde hasta yatar görünce Haris bin Kelde'yi çaðýrýn, O iyi bir hekimdir, sizi tedavi etsin" buyurmuþtur. (Ebu Davud, Týb 12).
3)"Allah derdi de çareyi de verdiði gibi her dert için bir ilaç yaratmýþtýr. Bu sebeble tedaviye devam ediniz. Fakat haramla tedavi etmeyiniz." (Ebu Davud, Týb 11).
4) "Allah þifanýzý sarhoþluk veren þeylerde yaratmamýþtýr." (Buhari, Eþribe 15).
5) "Ýki nimet vardýr ki, insanlarýn çoðu bunda aldanmýþtýr: Sýhhat ve boþ vakit." (Buhari, Rikak 1; Tirmizi, Zühd 1; Ýbn Mace, Zühd 15)
6) "Lanetlenmiþ iki þeyden sakýnýn:
- Ya Rasulallah o iki þey nedir?" dediler. Peygamber Efendimiz (sas):
-"Ýnsanlarýn gelip geçtiði yola ve gölgelendiði yere abdest bozmaktýr." buyurdu. (Müslim, Taharet 68; Ebu Davud, Taharet 15; Ahmet bin Hanbel, Müsned 2/372).
7) "Sizden biriniz durgun suya bevl etmesin." (Buhari, Vudu 68; Müslim, Taharet 94; 96; Ebu Davud, Taharet 36).
8) "Hastayý üç gün geçmeden yoklamayýnýz." (Ramuz'el-Ehadis 2/489).
9) "Bir yerde veba olduðunu iþitirseniz oraya girmeyiniz. Bulunduðunuz yerde veba vukua gelirse oradan ayrýlmayýnýz." (Buhari, Týb 30; Müslim, Selam 92, 93, 94, 98, 100)
10) Cüzzamlýdan aslandan kaçar gibi kaçýnýz." (Buhari, Merda 19; A. Bin Hanbel, Müsned, 2/443).
11) "Cüzzamlýyla aranýzda bir mýzrak boyu mesafe olduðu halde konuþunuz." (Ramuz el-Ehadis 2/471).
12) "Köpek bir kabý yalarsa onu yedi defa yýkayýn. O yedinin birinde toprakla temizleyin." (Buhari, Vudu 33; Davud, Taharet 37; Tirmizi, Taharet 68)
13)"Size ne oluyor ki, diþleriniz sararmýþ olduðu halde yanýma geliyorsunuz. Misvak kullanýnýz." (A. b. Hanbel, Müsned 1/214).
14) "Misvak hakkýnda tavsiyelerimi size çok tekrarladým." (Buhari, cuma 8; Nesai, Taharet 5; A.b. Hanbel, Müsned 3/143; Darimi, Vudu 18)
15) "Allah temizdir, temizi sever. Etrafýnýzý temizleyiniz." (Tirmizi, Edeb 41).
16) "Temizlik imanýn yarýsýdýr." (Müslim, Taharet, 1; Tirmizi, Daavat 86; A.b. Hanbel Müsned 4/260, 5/342, 343, 344, 363, 370, 372; Darimi, vudu 2).
17) "Her müslümanýn yedi günde bir yýkanmasý Allah'ýn onun üzerinde hakkýdýr." (Müslim, Cuma 9).
18) "Yiyecek ve içeceklerinizin kaplarýnýn aðzýný açýk býrakmayýnýz." (Müslim, Eþribe 96, 98; Ebu Davud, Eþribe 22; Tirmizi Et'ime 15).
19) "Efendimizin en çok sevdiði elbise hiberadýr." (Hibera Yemende yapýlan yeþil, pamuklu bir hýrkadýr) (A.b. Hanbel, Müsned 3/292; Deðiþik bir lafýzla Ebu Davud, Libas 12).
20) "Ýçkide þifa yoktur." (Darimi, Eþribe 6).
21) "Sarhoþluk veren her içki haramdýr." (Buhari, Edeb 80; Müslim Eþribe 73, 75; Ebu Davud Eþribe 5).
22) "Ýçkiden sakýnýn. Zira o her kötülüðün anahtarýdýr." (Hakim, Müstedrek; Beyhaki, Þiabül-Ýman; Ramuz el-ehadis, 1/212).
23) "Kadýnlaþan erkeklere, erkekleþen kadýnlara Allah lanet eder." (Feyzül Kadir 5/271).
24) "Size denk olan kadýnlarla evleniniz." (Ýbn Mace, Nikah 47).
25) "Ey gençler topluluðu, evlenmeye gücü yeten evlensin. Çünkü gözü korur... Evlenmeye gücü yetmeyen oruç tutsun." (Buhari, Nikah 3,60).
26) "Oruç tutunuz ki sýhhat bulasýnýz" (Feyzül Kadir 4/212).
27) "Ýnsanlar madenler gibidir. Eðer dinde anlayýþýný derinleþtirebilirse cahiliyede hayýrlý olan Ýslam’da da hayýrlýdýr." (Buhari, Enbiya 19).
28) "Budala (dini diyaneti iyi olmayan) kadýnlara çocuklarýnýzý emzirtmeyiniz. Zira tesir eder." (Kenzül-Ýrfan).
29) "Seyahate çýkýnýz, sýhhat bulursunuz." (Taberanî)
30) "Beþ þey fýtrattandýr: Býyýklarý kesmek, kasýk kýllarýný týraþ etmek, koltuk altý kýllarýný yolmak, týrnaklarý kesmek ve sünnet olmak." (Buhari, Libas 63, 64; Müslim, Taharet 49, 50).
Þimdiye kadar zikredilen hadis-i þerifler genel tababet ve koruyucu hekimliðe dair seçtiklerimizdir. Biraz da tedavi konusunda örnekler verelim.
Hz. Peygamber (sas) kendisine müracaat eden kimselere ya bir ilaç tavsiye eder ya da hekime gönderirdi.
1) "Ýsmid (sürme taþý) çekin. O gözü açar ve kirpikleri besler." (Tirmizi Libas 23; Ahmet bin Hanbel, Müsned 3/476).
2) "Gözü aðrýyan birisine Hz. Peygamber Efendimiz (sas) "Sabur ile tedavi et" buyurdu." (Müslim, Hac 89, 90).
3) Çörek otu ölümden baþka her derde devadýr. (Buhari, Týb 7).
4) Þifa üç þeydedir: Bal þerbeti içmek, hacamat vurmak, daðlamak. {Daðlama daha sonra men edilmiþtir.) (Buhari, Týb 3; Ahmed bin Hanbel, Müsned 1/246).
5) "Ud-u hindi (kustu hindi) kullanmaya devam ediniz. Onda yedi türlü þifa vardýr. Uzre, (bademcik iltihabýnda) boðaza üflenir. Zatülcenbde hastaya içirilir." {Buhari, Týb 10; Müslim, Selam 86,87; Ýbn Mace, Týb 12, 17).
6) "Umeys'in kýzý Esma müshil olarak þubrun kullanýyordu. Hz. Peygamber Efendimiz (sas) keskin ve aðýrdýr buyurdu. Sonra Esma sena otu kullandý." (Tirmizi, Týb 30)
7) "Peygamber Efendimiz (sas) baþ aðrýsýndan þikâyet eden bir kimseye kan aldýrmasýný tavsiye etti." (Müslim, Selam 71).
8)" Resulullah (sav)'in kanýnýn durdurulmasý þu þekilde yapýldý. Hz. Ali kalkanýn içinde su getirdi. Hz. Fatýma O'nun kanýný yýkadý, sonra bir hasýr yakýldý. Ve onun külü ile yara kapatýldý. (Buhari, Vudu 72; Tirmizi, Týb 34, Ýbn Mace, Týb 15; Ahmet bin Hanbel, Müsned 5/330, 334).
9) "Hz. Peygamber ateþli bir kadýnýn su ile serinletilmesini tavsiye etti." (Müslim, Selam 82).
10) Hz. Peygamber (sas) dövme (tatuaðe) yaptýrmayý yasaklamýþtýr." (Buhari Týb 26, Libas 86; Ebu Davud Libas 8).
11) "Peygamber Efendimiz (sas) kesilmiþ burnun tamiri mülahazasýyla altýndan burun yapýlmasýna müsaade etmiþtir." {Tirmizi, Libas 31).
Hz. Peygamber (sas)'in týp ile ilgili hadisleri ta baþlangýçtan itibaren dikkati çekmiþ, muhaddisler tarafýndan meþhur altý hadis kitabý (kütub-i sitte)’nýn müellifleri, eserleri arasýnda týbb-ý Nebevî'ye müstakil bir kitap veya bölüm ayýrmýþlardýr. Buhari kitabu't-týb ve kitabu'l-merda, baþlýðý altýnda iki bölüm, Ebu Davud kitabu't-týb diye bir bölüm, Tirmizi cami olarak adlandýrýlan eserinde týp bölümüne yer vermiþtir. Keza Ýbni Mace, Müslim, Nesei, Ahmet Bin Hanbel, Ýmam Malik eserlerinde týpla ilgili hadislere yer vermiþlerdir. Daha sonra müstakil olarak týbb-ý Nebevî adýný taþýyan eserler yazýlmýþtýr. Ýlk Týbb-ý Nebevi H. 120. yýlýnda yaþamýþ Abdül-Melik B. Habib tarafýndan yazýlmýþtýr. (7)
Brokelman ve Katip Çelebi 10'dan fazla Arapça Týbb-ý Nebevi olduðundan bahsederler. Bundan baþka Farsça, Urduca ve Türkçe Týbb-ý Nebeviler mevcuttur. Ýstanbul kütüphanelerinde 20'nin üstünde Türkçe Týbb-ý Nebevi’nin bulunduðunu tesbit ettik.(3). Osmanlý döneminde son yazýlan Týbbý Nebevî Dr. Hüseyin Remzi Bey (1896)’e aittir.(12). Cumhuriyet döneminde bu konuda Mahmut Denizkuþlarý tarafýndan Bursa Ýslâm Enstitüsü'nde bir doktora tezi yapýlmýþtýr.(9) Yakýn zamanlara kadar Ýslâm ülkelerinde Týbb-ý Nebevi kitaplarý bir saðlýk el kitabý olarak elden ele dolaþmýþtýr.
Bugün Hz. Peygamber (sas)'in týbbî hadisleri yukarýda ifade edildiði gibi týbbî telakkilerimize uygunluk göstermektedir. Bu hadisler, týp sahasýndaki bugünkü geliþmelerden asýrlar önce ifade buyrulduðu için, bir týbbî hikmet, hatta týbbî mucize telakki edilmelidir. Bundan böyle týbb-ý Nebevî çalýþmalarý hadis âlimleri ile birlikte konu ile ilgili ihtisas dalýndan hekimler tarafýndan müþtereken yapýlmalýdýr.(13)


KAYNAKLAR
1. Bucaille, M.: La bible, le coran et la Science (çev. Yýldýrým, S.) Silm Matbaasý Ýzmir, 1981.
2. Opitz, K.: Kur'ân'da tababet (çev. Uzluk. F.N.) Ankara Ü.Týp Fakültesi yayýnlarý No: 240, A.Ü. Basýmevi, 1971.
3. Ataseven, A.: Kýrk týbbý hadis Týbb-ý Nebevi" (hazýrlanýyor)
4. Corci Zeydan: Ýslâm Medeniyeti tarihi (terc. Megamiz, Z.) Cilt III. Ýstanbul sh. 35, 1876.
5. Tahirül-Mevlevi: Müslümanlýðýn medeniyete hizmetleri (sadeleþtiren Sert, A.) cilt I. Ýstanbul sh. 57, 1974.
6. Sarý (Akdeniz. N.: Týbb-ý Nebevi, Yeni Symposium. 19:65, Nisan 1981.
7. Küçük, R.; Týbbý Nebevi literatürü üzerine bir deneme. Ýlim ve Sanat sayý 3. Eylül-Ekim 1985.
8. Ataseven A.: Týbbý Nebevi'den bahisler, bulaþýcý hastalýklar. Ýslâm Mec. cilt 1 sayý 1sh, 52 Temmuz 1984.
9. Denizkuþlarý, M.: Peygamberimiz ve Týp Doðuþ matbaasý. Ýst. 1981.
10. Ataseven. A.: Sünnet "Hitan" Hekimler Birliði Vakfý Kandil Matbaasý Ankara, 1985.
11. Aþçýoðlu, Ö.: Týbb-ý Nebevi'de Dermatoloji. Gevher Nesibe Bilim haftasý ve týp günleri, sh. 518, 1982.
12. Dr. Hüseyin Remzi: Týbb-ý Nebevi (Osmanlýca) Ýstanbul, 1324/1906.
13. Ataseven, A.: Týbb-ý Nebevi (Dr. A. Ata)

Not:Prof. Dr. Asaf ATASEVEN Yazýsýdýr.