Ebu Derda Radýyallahu Anh anlatýyor Resullah Aleyhisalatu Vesselam buyurdularki:
ALLAH (CC) HAZRETLERÝ HASTALÝGÝDE ÝLACIDA ÝNDÝRMÝÞTÝR VE HER HASTALÝGA BÝR ÝLAÇ VERMÝÞTÝR ÖYLEYSE TEDAVÝ OLUN ANCAK HARAM OLAN ÞEYLE TEDAVÝ OLMAYIN DÝYE BUYURMUÞTUR
                                (EBU DAVUD ,TIBB 11.3874)

EMES HASTALIGI TEDAVÝSÝ MÜMKÜN OLAN

BÝR HASTALIKTIR

Multipl Skleroz yada Kýsaca MS (EMES) Hastalýðý

Multipl Skleroz nedir?
Multipl skleroz ya da kýsaca MS olarak söylenen hastalýðýnýz olduðunu doktorunuzdan öðrendiniz. MS sinir sisteminin kronik bir hastalýðýdýr. Belirtileri basit bir görme bulanýklýðýndan tam bir felç arasýnda deðiþir. Çok çok nadiren öldürücüdür.

MS’un nedeni nedir?
Bugünkü bilgilerimize göre MS’a kesin neden olabilecek bir sebep ortaya konulamamýþtýr. Yapýlan deðiþik araþtýrmalarda, hastalýða neden olabilecek çok çeþitli nedenler (daha önce geçirilmiþ virütik infeksiyonlar, çevreden kaynaklanan bazý zehirli maddeler, beslenme alýþkanlýklarý, coðrafi faktörler, vücudun savunma sisteminde bozukluk…) ileriye sürülmüþse de hiç birisi kesin neden olarak ortaya konulamamýþtýr.

MS nasýl oluþur?
Vücuttaki sinir lifleri - hem beyinde hem de omurilikte - myelin olarak adlandýrýlan ve sinir liflerinin etrafýný saran koruyucu bir kýlýfla sarýlýdýr. Bu bir elektrik kablosunun etrafýný saran koruyucu olan ve kýsa devreleri önleyen plastiðe benzetilebilir. Multipl skleroz bu myelin kýlýfýnýn yýkýlmasý sonucu ortaya çýkar. Myelin kýlýfý herhangi bir yerden yýkýldýðýnda - parçalandýðýnda beyinden çýkan ya da beyine giden elektrik akýmlarý yavaþlar ve ilgili yerlere gidemez ya da yanlýþ yerlere doðru yönlenir. Böylece MS’un belirtileri ortaya çýkar. Bunlar yama þeklinde, beynin ya da omuriliðin deðiþik yerlerinde ayný veya farklý zamanlarda, birden çok yerde (Multiple) ortaya çýkar. Ve bu yerlerde, parçalanan myelin kýlýfý yerinde sert bir doku (Skleroz) oluþur.

Kýlýf erimesi-harabiyeti / sert doku düzelir mi?
Genellikle vücut tarafýndan tamir edilir ve harabiyete baðlý oluþan þikayetlerde bu düzelme ile ortadan kalkar. Ancak bazen ataklarýn sýk olmasý, düzelmeye-tamire fýrsat vermez ve sekeller (kalýcý fonksiyonel bozukluklar) ortaya çýkar.

Ne kadar sýklýkla ortaya çýkar?
Hastalýðýn sýklýðý ülkeden ülkeye, iklimden iklime farklýlýklar gösterir. Ilýman iklimlerde daha sýk olarak izlenir. Kadýnlarda, erkeklere göre biraz daha az oranda izlenir. Ortalama olarak 100.000 kiþide 5 ile 30 kiþide görülür.

MS’un belirtileri nelerdir?
Çok deðiþik þekilde ortaya çýkabilir. Bu belirtiler beyni, beyinciði, beyin sapýný ve omurilikte etkilediði yerlere göre deðiþmekle birlikte genel olarak; vücutta uyuþmalar, kas güçsüzlüðü, aralýklý bitkinlik, hareketlerde dengesizlik, bulanýk-çift görme, baþ dönmesi þeklinde ortaya çýkabilir. Bu belirtiler tek baþýna ya da birden fazlasý bir arada ortaya çýkabilir. Bazýlarý hastalýðýn baþlangýç döneminde ortaya çýkar, bazýlarý ise geç dönemde ortaya çýkabilir.

MS’in santral sinir sisteminin bir çok alanýný etkilemesi kliniðe de yansýmakta ve hastalarda birden çok belirtiye sebep olmaktadýr. Hastalýðýn ilk ataðýnda genellikle tek bir bulgu bulunmakla birlikte, birden fazlada bulgu da bulunabilmektedir. Ataklarda en sýk görülen belirtiler, bir tarafta veya bir veya birden çok ekstremitede kuvvetsizlik, uyuþukluk gibi kuvvet kaybý veya duyu bozukluðu, bir gözde aðrýlý görme kaybý veya bulanýk görme, çift görme, yürüyüþ bozukluðu(yalpalayarak yürüme), konuþma bozukluðu, dengesizlik, idrar yapmada zorluk veya idrar kaçýrma, cinsel fonksiyon bozukluklarý, yorgunluk gibi bulgular deðiþik sýklýkta görülebilmektedir. Egzersiz veya çok sýcak bir banyodan sonra veya sýcak havalarda uzun süre güneþlenmek yada infeksiyonlara baðlý vücut ýsýsýnýn yükseldiði durumlarda mevcut nörolojik bulgularýn aðýrlaþmasý MS’te görülen belirtilerdendir. Baþýn öne doðru ani eðilmesi ile kol ve bacaklarda ani bir iðnelenme ve elektriklenme þeklinde hissin ortaya çýkmasý MS’li hastalarda bulunabilen diðer bir belirtidir. Bunlarýn dýþýnda MS’te nadir olarak karþýlaþýlabilecek bulgular arasýnda lisan fonksiyonlarýnda bozukluk (Afazi), epileptik nöbet, psikiyatrik bozukluklar (Psikoz, affktif bozukluklar, depresyon), unutkanlýk, konsantrasyon güçlüðü gibi belirtilerdir. Yukarýdaki belirtilerden bir veya daha fazlasý birarada bulunabilir. Bazýlarý hastalýðýn baþlangýç döneminde ortaya çýkar, bazýlarý ise geç dönemde ortaya çýkabilir. Fakat unutmamak gerekir ki bu belirti ve bulgular MS’e özgü olmayýp birçok nörolojik hastalýkta görülebilmektedir. Bu belirtileri olanlarda MS’i düþündürebilecek en önemli ip uçlarý þunlardýr. Þikayetlerin genç yaþta (20-40 yaþ) baþlamasý, beyinin deðiþik yerlerinin tutulduðuna ait birden çok belirtinin olmasý ve bu belirtilerin tekrarlayýcý nitelikte olmasý yani belirli bir süre devam edip tam yada tama yakýn düzelmesi ve bir süre sonra ayný veya deðiþik bulgularýn tekrar baþlamasýdýr. Bir örnek vermek gerekirse 5 yýl önce bir gözde 15-20 gün kadar sürerek düzelen görme kaybý bulunan 20 yaþýndaki bir hastada bundan 1 yýl sonra bir ay içinde düzelen dengesizlik, bir tarafýnda his kusuru, yalpalayarak yürüme ve konuþma bozukluðu yakýnmasýnýn bulunmasý ve son olarak idrar kaçýrma, çift görme ve bir tarafýnda kuvvetsizlik geliþmesi ataklarla seyreden bir MS hastasýna örnek olarak gösterilebilir.
Görüldüðü gibi MS’te birçok belirti ve bulgu bulunmakta ve hastalýk deðiþik þekilde seyredebilmektedir. Fakat hastalýk herkesi ayný þekil ve þiddete etkilemez. Belirtiler kiþiden kiþiye deðiþiklik gösterir. Hatta ayný kiþide hastalýðýn seyri zaman içinde deðiþkenlik gösterir. Bazý hastalarda her atakta ayný þikayetler bulunurken bazýlarýnda her atakta farklý belirtiler bulunabilir. Ataklarda ortaya çýkan bulgular bazen tam düzelirken bazen hafif þeklinde kalabilir veya hiç düzelme görülmeyebilir veya bir atakta bazý belirtiler tam düzelirken bazýlarý ayný þekilde kalabilir. Bazý hastalarda klinik belirtiler atak ve düzelmelerle seyrederken zaman içinde giderek ilerleyen bir seyir alabilir. Bazýlarýnda ise baþlangýçtan itibaren giderek kötüleþen ve hiç düzelme görülmeyen bir seyir gösterebilir.

Atak ne demektir?
Yukarýda belirtilen, MS ortaya çýkýþ þikayetlerinin ayrý zamanlarda, önceden tahmin edilemeyen þekilde ortaya çýkmasýdýr. Klinik bulgulardan bir ya da bir kaçýnýn en az 24 saat süreyle ortaya çýkmasý ve bunlarýn en az 1 ay süreyle devam etmesidir. Günler, haftalar veya aylarca süren ataklar olabilir. Genellikle ardýndan düzelme dönemi ortaya çýkar.

Ataklar önceden tahmin edilebilir mi?
Hastaya ve hastalýðýn tipine göre ataklar deðiþmekle birlikte, ataklarýn ne zaman ve ne sýklýkla ortaya çýkacaðý önceden kesinlikle tahmin edilemez.

MS’un farklý þekilleri var mýdýr? varsa nasýl?
Evet, seyir olarak hastalýðýn dört tipi vardýr.

1. Ýyi huylu MS (Benign): Bu tipte hafif ataklar vardýr ve ataklarý tam düzelme takip eder. Zamanla biriken bir kötüleþme olmaz ve kalýcý bir hasar býrakmaz. Genellikle bu tipte ilk belirti az hissetme-uyuþma gibi yakýnmalardýr. Ancak hastalýðýn baþlangýcýndan 10-15 yýl sonra, bazý olgularda küçük sekeller býrakabilir. MS li hastalarýn yaklaþýk %20’si bu tipe girer.

2. Tekrarlayan ve düzelen tip (Relapsing-remitting): MS’lularýn yaklaþýk %25’i bu gruba girer. Erken dönemde genellikle benign tipe benzer ve ataklardan sonra tam iyileþmeler olur. Ataklar gün ve hafta veya aylarca sürebilir. Ataklar daha önceki bulgularýn alevlenmesi veya yeni bir þikayet oluþmasý þeklinde olabilir. Yine de, tekrarlayan ataklar sonrasý bazý sekeller kalabilir.

3. Ýkincil ilerleyen tip: Baþlangýcý “tekrarlayan ve düzelen” tip gibidir. Fakat tekrarlayan ataklar sonrasý düzelme daha zorlaþabilir, hatta durabilir. Böylece sekeller artabilir. Bu grup, hastalýðýn baþlangýcýnýn 15-20 yýlý içinde ortaya çýkar.

4. Birincil ilerleyen tip: Ataklarla birlikte ya da ataksýz seyir gösterebilir. Ataklý seyirde hastalýðýn baþlangýcýndan itibaren giderek artan fonksiyonel kayýp (sakatlýk) ataklarla daha da þiddetlenebilir ve giderek kalýcý fonksiyonel bozukluklar artar. MS’lularýn az bir kýsmý bu gruba girer.

Bulaþýcý mýdýr?
Bulaþýcýlýk MS için söz konusu deðildir.

Kanserleþme söz konusu mudur?
Kanserleþme mümkün deðildir ve MS bir çeþit kanser deðildir.

MS ailevi midir?
Aileden geçen hastalýk özelliklerini taþýmaz, anneden ya da babadan çocuða geçmez. Ancak, ailesinde MS olan bireylerin hastalýða yakalanma þansý, ailesinde MS olmayanlara göre daha yüksektir.

MS tanýsý nasýl konur?
Hastanýn þikayetlerinin dinlenmesi ve muayenesi sonrasý, tanýyý koymak için genellikle beyin görüntüleme filmi (Magnetic Resonance Imaging veya MRI ) ve beyin omurilik suyu incelemesi ve bazý yardýmcý incelemeler yapýlýr. Bunlarýn sonucunun bir arada deðerlendirilmesiyle, bir nöroloji hekimince taný kolaylýkla konur. Beyin omurilik suyu alýnmasý hasta için hatta hekim içinde zor olsa da MS tanýsý için önemlidir.

Olasý-olabilir MS nedir?
Yukarýda belirtilen þekilde genellikle taný koymak kolay olmasýna raðmen nadir de olsa, bazen taný koymak zor olabilir ve kesin taný aylar-yýllar süren takipler sonrasý konabilir. Bu durumdaki MS’lu hastalar “olasý-olabilir MS” olarak adlandýrýlýr.

Hastalýðýn seyri nasýldýr?
Hastalýðýn seyri genellikle iyi huyludur. Seyir yukarýda anlatýlan MS tipleriyle yakýn iliþkilidir.

Hastalýðýn seyrinin iyi olduðunu gösteren deliller var mýdýr?
Kýsmen evet. Genellikle kadýnlarda, duyusal þikayetlerle ortaya çýkmasý durumunda ve ataklarýn hafif þiddetli olmasý, atak aralarýnýn uzun olmasý ve tama yakýn düzelme iyi seyir lehine deðerlendirilir.

Çocuk sahibi olabilir miyim?
Elbette. MS’lu kadýnlarýn (ve erkeklerin) bir çoðu çocuk sahibidir.

Gebelik, MS seyri üzerinde olumsuz etki eder mi?
Gebelik sýrasýnda kadýn vücudunda çeþitli hormon deðiþiklikleri olur. Bu deðiþiklikler hastalýðýn aktivitesini azaltýr! Ancak anne için, doðumdan sonraki ilk altý ayda yeni bir atak ortaya çýkma riski normal zamana göre 2-3 kat artmaktadýr. Ancak yapýlan çalýþmalarda, gebelik sonrasý ortaya çýkan bu ataklarýn uzun dönemde sekelleri arttýrmadýðý gösterilmiþtir. (Bu noktada þunu da belirtmek gerekir, hastalýk için alýnan bazý ilaçlar anne karnýndaki çocuk üzerinde olumsuz etki yapabileceðinden, gebelik istenmesi durumunda sizi takip eden hekime danýþýlmalýdýr.)

Depresyon sýk mýdýr?
Depresyon ve bazý diðer psikiyatrik hastalýklar nispeten sýk olarak izlenirler. Bunlarýn bazýlarýnýn hastalýðýn kronik seyretmesi sonucu ortaya çýktýðý kabul edilir. Diðer bir kýsmýnýn ise kiþide MS ortaya çýkmadan önce var olduðu, hatta hastalýðýn nedeni olduðu iddia edilir.

Ýdrar problemi sýk mýdýr?
Hemen hemen MS’un tüm formlarýnda deðiþik derecelerde idrar yapma ile ilgili problemler ortaya çýkar. Bu idrara yapamama (tam veya yeterince boþalamamýþ hissi þeklinde), idrarý tutamama, çok sýk idrara çýkma, idrar yaparken yanma hissi þeklinde olabilir. Bu idrar kesesinin hissini alan ya da idrar yaparken idrar torbasýný kasan sinirlerin tutulumuna göre farklý bulgular verir ve genellikle nörojenik mesane olarak adlandýrýlýr.

Ýdrar yolu enfeksiyonu sýk mýdýr?
Üriner enfeksiyon, özellikle kadýnlarda sýk olarak izlenir.

Ýdrar yolu enfeksiyonunu önlemek için neler yapýlabilir?
Öncelikle günlük yeterli miktarda sývý alarak yeterli idrar çýkýþýný saðlamalýsýnýz. Yaklaþýk günde altý bardak kadar sývý (1600-1800 ml) almalýsýnýz. Bu alýmla günde yaklaþýk 800-1000 ml idrar çýkýþý saðlanabilir ve günde 4 veya 5 kez idrar yapma ihtiyacýnýz ortaya çýkar. Birde C vitaminini içeren besinleri (portakal, limon..) almanýz idrarýnýzý asitleþtirerek enfeksiyon geliþimini önlemede yardýmcý olabilir.

Diðer önemli bir olayda, sakatlýða baðlý hareketi sýnýrlý olan ve idrar yapmayla ilgili problemi olan kiþilerin temizliðine mümkün olduðunca dikkat etmesidir. Bu çok basit ama etkili bir enfeksiyon önleme yöntemidir. Bu önerileri yerine getirdiðiniz halde eðer idrar yaparken yanma, çok sýk idrara çýkma, idrar yaptýðýnýz halde yeterince boþalamama gibi þikayetiniz olursa ikinci adým, erkenden hekiminize problemi bildirmektir.

Cinsel fonksiyonlarda bozulma oluþur mu?
Bazen. Özellikle omur ilik tutulumu sonrasýnda, deðiþik þekillerde hem kadýn hem de erkeklerde cinsel fonksiyonlarda bozulma / yetersizlik ortaya çýkabilmektedir.

Sýcakta þikayetler artar mý?
Yaz aylarýnda ve sýcak banyo sonrasý MS’un bazý belirtilerinde artýþ ortaya çýkabilmektedir.

Egzersizin yararý var mýdýr?
Öncelikle þunu belirtmek gerekir; temel olarak MS kaslarýn deðil sinirlerin bir hastalýðýdýr. Ancak sinirlerin tutulumuna baðlý ikincil olarak kaslarda deðiþik þekillerde etkilenebilirler (kaslarda devamlý kasýlma, kaslarda incelme gibi). Egzersiz MS’un neden olduðu kýlýf erimesini önleyemez ve bunu tersine çeviremez. Ayrýca hastalýðýnýzýn var olan NÖROLOJÝK seyrini deðiþtirmez. Ancak kendinizi ruhsal açýdan daha iyi, canlý hissetmenizi saðlar. Yorgunluðunuzu azaltabilir, uykunuzu düzeltebilir ve günlük yaþamýnýzý daha çok baðýmsýz yapmanýzý saðlayabilir.